लख लख चंदेरी....

आपण लहानपणापासून चंद्र, तारे, सूर्योदय, सूर्यास्त, नक्षत्रे ही सगळी लखलखणारी दौलत पहात मोठे होतो. चांदण्यात फिरणे हा एक मोठा आनंद देणारा अनुभव असतो. अतिशय शांत व शीतल अनुभव. गेल्या वर्षी झायान कँनिअन मध्ये तारकांनी इतके गच्च भरलेले आकाश पाहिले की बस. गावाबाहेर दिव्यांचा प्रकाश कमी असतो तेव्हा हा अनुभव घेता येतो. बर्फामध्ये पण चांदणे फार सुंदर दिसते. वेगळाच प्रकाश दिसतो व गूढ वाटते. लहानपणी मला नेहेमी वाटायचे की कायम आकाशात तेवढ्याच चांदण्या असतात. जागा बदलतात हे हळूहळू लक्षात आले. गच्चीवर उन्हाळ्यात झोपले की नक्षत्रे व त्यांचे आकार बघणे हा खेळ नेहेमी असे. ध्रुव तारा, शनि, शुक्र व मंगळ यांची तेव्हाच ओळख झाली.

आपल्या पूर्वजांनी याच ग्रह तारे यांचा उपयोग करून मोठ्या सफरी पार पाडल्या. पिरँमिड सारखी मोठी बांधकामे करताना ही रेफरन्स साठी यांचा उपयोग झाला होता. शाळेत हळुहळु ग्रहण, आकाशगंगा, यांची ओळख झाली. खगोलशास्त्रज्ञाची माहिती झाली. या सगळ्यात गँलिलिओ ला फार महत्वाचे स्थान आहे. सूर्यमाला व ग्रहांचे फिरणे याबद्दल त्याने प्रथम माहिती दिली. त्यासाठी धर्माच्या राजकारणाचा खूप त्रास त्याने सहन केला. पण खरे शास्त्रज्ञ मागे रहात नाहीत..आपल्याकडे ही कारणे खूप दाखवली जातात संशोधन न होण्यासाठी...., सुरूवातीला या गोष्टीवर लोकांचा विश्वास बसत नव्हता पण जसे शोध लागत गेले लाकांचा विश्वास बसू लागला. यापुढे जाउन माणसाने चंद्रावर पाउल ठेवले व या क्षेत्रात भरपूर संशोधन होउ लागले. अर्थात या क्षेत्रात अनुमानावर बरेच काही अवलंबून असते. प्रत्यक्ष लँब नसते कारण हाय टेँपरेचर्स व एवढी हीट आपण प्रयोगशाळेत करू शकत नाही. गणिती आधार, दुर्विणीतून मिळालेले प्रकाशचित्र याच्या आधारावर सगळे चालते.

शास्त्रज्ञाना असे लक्षात आले की आपले युनिव्हर्स एक्स्पांड होते आहे यातून बिग बँग थिअरी ची कल्पना पुढे आली. फार पूर्वी एका बिंदूपासून सुरूवात होउन सगळे विश्व निर्माण झाले असावे असा निष्कर्ष निघाला व आपण कसे तयार झालो याबद्दल बरेच विचारमंथन होउ लागले. या विषयावर सायल्स चँनेल वर खूप छान डाँक्युमेंटरीज दाखवतात. तुम्हाला मिळाल्या तर जरूर पहा. काही ब्रिटीश तर काही अमेरिकन आहेत. या डाँक्युमेंटरीज बघताना आपले वेदातील सिद्धांत आपण बघतो आहोत असे वाटते. शून्यातून ब्रम्हांड, कण कण मे भगवान, जन्म मरणाचे फेरे,नवीन काही जन्मताना जुने नष्ट व्हावे ,जन्म व मरण हे प्रत्येक गोष्टीला असतेचगैरे माझ्यासारखे लोक समोर जेव्हा काही दिसते तेव्हा त्यावर विश्वास ठेवतात. त्यामुळे आता विज्ञान जेव्हा आपल्या उत्पत्तीबद्द्ल शोध घेत आहे मला आपले लिहिलेले जुने खरे वाटत आहे. अर्थात हे सिद्ध करताना पण वरेच वेळा गोष्टा मानाव्या लागतात. सगळेच समोर दाखवताा येत नाही. असो या पुढच्या लेखात त्याबद्दल लिहिणार आहे.

. आपण सगळे स्टारडस्ट आहोत असे शास्त्रज्ञांचे म्हणणे आहे. आपली आकाशगंगा ही अशी एकातयार झाली आहे. आपल्या शरीरातील सर्व एलिमेंटस ही स्टार्स पासून तयार होतातआपल्या नजरेच्या आड या चांदण्याच्या पल्याड आकाशात खूप गोष्टी घडत असतात. तारे सुद्धा जन्म मरणाच्या सायकल मधून जात असतात. आकाशात स्टार्स तयार होतात व काही (अनेको) वर्षानी नष्ट होतात. नष्ट होताना पुन्हा नव्या स्टार्सना जन्म देतात व ही क्रिया चालू रहाते. हे चक्र सतत चालू असते. सगळ्यात आधी सुरूवात कशी झाली हा प्रश्न अजूनही शास्त्रज्ञ सोडवत आहेत व काही वर्षात नक्कीच निर्णयाप्रत पोचतील ही मला आशा आहे. हे ग्रह तारे यांचे चक्र अनेक बिलिअन वर्षांचे असते. प्रत्येकाचा काळ वेगळा असतो व तो आकारमान व इतर अनेक घटकांवर अवलंबून असतो.




अशा प्रकारच्या प्रकाशचित्रांवरून शास्त्रज्ञ त्या स्टारबद्दल माहिती गोळा करतात. या रंगावरून वत्यातील स्पाँटसवरून त्यातीलएलिमेंटस बद्दल कल्पना येते.






आपण नेब्युलापासून या चक्राची सुरूवात पाहू.. नेब्युला हा दाट केमिकल्स व गँसचा ढग अवकाशात असतो. त्याच्या अंतर्भागात घर्षणामुळे खूप हीट तयार होते.या सगळ्या प्रक्रियेत हायड्रोजन हा महत्वाचा घटक आहे. कोअर मध्ये जेव्हा हायड्रोजनचे फ्यूजन होते तेव्हा प्रचंड प्रमाणात एनर्जी बाहेर पडते. प्रकाश व हीट यारूपातील ही एनर्जी बाहेरच्या बाजूला सरफेसकडे येते. यात तयार होणारे फोटाँन प्रकाश निर्माण करतात. या फ्यूजनच्या प्रक्रियेत हायर एलिमेँटस तयार होतोत. परत त्यांचे फ्यूजन होते अजून एनर्जी व नवीन एलिमेँट्सटी निर्मिती होते. आतून बाहेर येणारी ही एनर्जी जे प्रेशर निर्माण करते ते स्टारला त्याच्या वजनामुळे कोलँप्स होण्यापासून वाचवते. आपण सगळ्यांनी शाळेत पिरिआँडिक टेबल पाहिलेच असेल. ही सर्व एलिमेंटस अशा पद्धतिने तयार झाली आहेत व आपल्या निर्मिती च्या वेळेस जी तयार झाली तीच व तेवढीच आहेत. हा विचार केला की गंमत वाटते.
जेव्हा आयर्न तयार होते तेव्हा एनर्जी कमी व्हयला सुरूवात होते. या पुढची एलिमेंटस एनर्जी घेतात कोअर म्हणजे अंतर्भाग गुरूत्वाकर्षणामुळे कोलँप्स होतो . आता मधे गुरूत्वाकर्षणाचा जोर व बाहेर फयूजन मधून निर्माण झालेला फोर्स याचा बँलन्स जोपर्यंत साधला जातो व हायड्रोजनचा पुरवठा होत रहातो तोवर आकार वाढर जातो व नवीन एलिमेंटस तयार होत रहातात. या प्रक्रियेवरून लक्षात येते की प्रेशस एलिमेँट्स ही शेवटच्या काही मिनिटात बनतात, त्यासाठी प्रचंड हीट लागते. एकंदर आकारमान ही मोठे असावे लागते. जेव्हा इंधन संपते तेव्हा ही सगळी क्रिया थांबते. जेव्हा स्टार कोलँप्स होउन आत खूप सँच्युरेशन होते तेव्हा प्रचंड स्फोट होउन एलिमेंटस बाहेर टाकली जातात. नवीन स्टार्स तयार होतात.















पुढेआकारमानाप्रमाणे नोव्हा, सुपरनोव्हा वा व्लँकहोल्स बनतात.
आपली सूर्यमाला अशाच एका ब्लँकहोल भोवती फिरत आहे व त्यावर भरपूर संशोधन चालू आहे. त्याच्य आत नक्की काय आहे, पलिकडे काय आहे हे शोधण्याचे काम चालू आहे.

आपण नेहेमी जे छान आकाश व चांदणे बघत असतो त्यच्यामागे एवढे काही दडलेले असेल अशी कल्पना येत नाही. बरेच काही कल्पनेनेन बघावे लागते. पण जे आहे त्याबद्दल विचार केला की खूप गूढ अगम्य वाटते व परत परत त्याबद्दल विचार करावासा नक्की वाटतो. आपण या काळात आहोत व या सगळ्या शोधांचे साक्षी आहोत हा आपल्या नशिबाचा भाग. यातूनच पुढे जाउन आपले वेदातील विज्ञान अनुभवायला मिळेत असे वाटते हे नक्की.