काही वाचनीय..... एका तेलियाने
सध्या मराठी पुस्तके कथा, कादंबर्‍या यातून थोडी बाहेर पडून इतर विषयांनाही महत्व द्यायला लागली आहेत. या वर्षीच्या भारत भे्टीत जेव्हा पुस्तकांच्या दुकांनाना भेटी दिल्या तेव्हा हे प्रकर्षाने जाणवले. (आणि चांगलेही वाटले). इंग्लीश मध्ये अशी पुस्तके व सिनेमेही भरपूर आहेत. आता मराठी वाचक ही वेगळ्या विषयांवरच्या पुस्तकांकडे आकर्षित होताना दिसत आहे.
’एका तेलियाने’ हे गिरीश कुबेर’ यांचे पुस्तक पाहिल्यावर असेच वाटले. आधी वाटले काहीतरी पेट्रोल भावांची आकोडेमोड, आणि
क्लिष्ट असे हे पुस्तक असेल पण एकदा वाचायला लागल्यावर खूप इंटरेस्टिंग आहे. वेगळ्या विषयावरचे आहे. पुस्तक आवडायचे दुसरे कारण म्हणजे आम्ही सॊदी अरेबियात काही वर्षे वास्तव्य केल्याने यातील बरीच ठिकाणे माहितीची होती, पाहिलेली होती. सॊदी लोकांच्यात राहिल्याने त्यांचे थोडेतरी स्वभावविशेष कळले होते त्यामुळॆ पुस्तक वाचताना अजून मजा आली. तिसरी गोष्ट म्हणजे यात वर्णन केलेल्या बर्याच गोष्टींची ही पिढी साक्षीदार आहे. ओपेक, तेलाचे राजकारण, गल्फ वॉर या सगळ्याशी आपला डायरेक्ट संबंध नसला तरी आपण ते सर्व बघितले आहे
सॊदी अरेबिया चा तेलमंत्री झाकी यामानी याला केंद्र्स्थानी ठेवून तेलजगतातल्या सगळ्या गोष्टींचा आढावा छान घेतला आहे. हा ’मेन तेलिया’ या पुस्तकाचा हिरो म्हणता येईल, त्याच्या बरोबर इतर देशातल्या(तेल राष्ट्रातल्या) महत्वाच्या लोकांचीही छान माहिती दिली आहे. अमेरिकेची अरेरावी, त्याला प्रत्युत्तर देऊन यामानी ने केलेली देशाची भरभराट यात दाखवली आहे. सगळा तेलाच्या राजकारणाचा इतिहास आपल्यापुढे उभा केला आहे. ऒपेक ची स्थापना, तेलदर व त्याचे राजकारण, वेळोवेळी चाललेल्या लढाया, रशियाचा शिरकाव न होऊ देण्याचे अमेरिकेचे प्रयत्न, सगळ्या राष्ट्रांना एकत्र ठेवण्यासाठी केलेले प्रयत्न हे सगळे यात चांगले मांडले आहे.ऒपेक च्या सदस्यांच्या अपहरणाचा प्रसंग अतिशय नाट्यपूर्ण लिहिला आहे. यामानीला देशातील अडाणी लोक व परकिय चलाख लोक या दोघांशीही एकदम लढा द्यावा लागला. तो मुळात शिकलेला असल्याने दूरवरचे पाहू शकत होता. हे पुस्तक वाचल्यावर एक मात्र पटते, नुसता राजा चांगला असून भागत नाही , मंत्रीही चांगलेच निवडावे लागतात तरच देश पुढे जाऊ शकतो. किंग फॆजल ने सॊदी मध्ये सुधारणा करताना किती कष्ट घेतले ते छान सांगितले आहे. सतत मुल्ला मॊलवींचा विरोध. परत धर्माची आडकाठी होच सुधारणा करताना.
मी यातल्या महत्वाच्या घटना साधारण क्रमानुसार माडून ठेवल्या आहेत. त्यावर नजर टाकली तर सगळा इतिहास डोळ्यापुढे उभा राहिल. जोडीला मिडल इस्ट चा नकाशा ही टाकला आहे.
१९१८ - व्हेनेझुएला -गोमेझ यांनी तेल विकून कर्ज फेडले, पायाभूत सुविधा आणल्या
१९३२ - सॊद तर्फे सॊदी अरेबिया नामकरण
१९३३- अमेरिकन कंपनी सोकॅलला प्रथम तेल खोदकामाचे हक्क
१९३७ - समाधानकारक तेल मिळू लागले
१९४४ - अरॅम्को ची स्थापना - सॊदीला पॆसा मिळावा म्हणून
१९५१ - इराण - महंमद मोसादेघ - प्रथम तेल कंपन्यांचे राष्ट्रीयीकरण केले
१९५९ - व्हेनेझुएलाचे पेरेझ व सॊदी मंत्री तारिक एकत्र येउन - ऒपेक चा जन्म
१९५६ - लिबियात तेल साठे मिळायला लागले. सुवेझ च्या दुसर्‍या बाजूला असल्याने महत्व
१९५७ - किंग फॆजल बरोबर यामानी यांची कामाला सुरूवात
१९५८ - इजिप्त व सॊदी मध्ये मॆत्री - झेककडून शस्त्र खरेदी
सिरियाचा हल्ला, सॊदीला खर्च नियंत्रण गरजेचे
बिन लादेन च्या वडीलांची मदत
१९६२ - झाकी यामानी ३२ व्या वर्षी तेलमंत्री, पेट्रोमिन ची स्थापना, युनिव्हर्सटिची स्थापना, रूमानियाबरोबर धान्यकरार
१९६७ - इस्त्रायल विरूद्ध इजिप्त,जॉर्डन, सिरिया इराक ६ दिवसांचे युद्ध, अमेरिका विरोधाची लाट, तेलाचा कोट ठरविण्यासाठी ओआपेक
ची स्थापना
१९६९ - गडाफी नी भाववाढ सुरू केली. यामानींची मदत घेऊन ऒक्सी कंपनी वर बंदी व इतर कंपन्याही दबावाखाली आणल्या
१९७१ - प्रत्येक देशाशी वेगळ्या दराचा करार. लिबियाचा जास्त फायदा.
१९७३- बायबॅक तेलाचा रेट वाढवला. तेलाचे भाव खूप वाढवले. अमेरिका इस्त्रायलच्या बाजूने तर रशिया इजिप्त सिरियाच्या बाजूने तेलकंपन्यावर बहिष्कार शेअर बाजार कोसळले, मंदी, १६ दिवसांचे युद्ध इजिप्त इस्त्रायल करार होऊन युद्ध संपले.
१९७५ - सॊदी राजाची हत्या, कार्लोस चे अपहरण नाट्य
१९७८ - खोमेनी शहा विरोध, अरॅम्को बद्दल माहिती ला नकार
१९८० - इराक इराण युद्ध अतोनात तेल भाववाढ सॊदीत अतोनात पॆसा
१९९० - इराक कुवेत युद्ध. कुवेतसाठी अमेरिकन फॊजांना सॊदी भूमीवर परवानगी, सॊदीत असंतोष, अल काईदाचा जन्म
आमच्याकडे ३ दिवस होते तेवढ्यात ही ३ पार्कस करायचे ठरवले. एल ए, aagate इलिनाॆय अशा तीन ठिकाणाहून आम्ही लास वेगास ला पोचलो. सुटी असल्याने उशीरा पोचलो. गाडी रेंट करून रात्री निघालो. लास वेगास मघ्ये उतरताना व रस्त्यावर लखलख चंदेरी तेजाची न्यारी दुनिया दिसत होती. ३ तासाने झायाॆन पार्क जवळ पोचलो. मग जी पी एस च्या सौजन्याने रस्ता चुकला.
लखलख चंदेरी
मधे असे छान स्टाॆप्स
शेवटच्ा दिवस होता ब्राईस कॆनियन चा. इथे बरेच गार होते. शटलची सोय इथेही होतीच. सुरूवातीला आम्ही रिम वरून चक्कर मारली. वरून मस्त नजारा दिसत होता. इथे गुलाबी, केशरी रंग जास्त होता. आपल्याला क्लिफ्स जवळून बघण्यासाठी खाली उतरावे लागते. फार पूर्वी इथे पाणी होते. त्यानंतर अनेको (मिलिअन्स) वर्षानी बदल होत होत हे खडकांचे पुतळ्यासारखे गिसणारे आकार तयार झाले. गुलाबी, केशरी, पांढरा, काळा हे रंग दिसतात. सूर्य प्रकाश जसा बदलेल तसे हे रंग छटा बदलतात.
आपण जसे बघू तसे आकार शोधत बसतो. या आकारांना हुडुज म्हणतात. पाणी पावसाचे आणि बर्फाचे या खडकात फटीत साठते. टेम्परेचर डिफरन्स खूप असल्याने रात्री बर्फ व दिवसा पाणी आसे चक्र चालू असते. त्यामुळे इरोजन होते. वरचा थर कडक असतो तो तसाच रहातो व शेवटी खालचा भाग कमकुवत झाल्यावर पडतो. मघूनच रंगीत वाळूचे लेअर्स खूप छान दिसतात. रांगोळी आहे असे वाटते.
अमेरिकेत आल्यावर पुन्हा बाग लावायची शक्यता निर्माण झाली. या पूर्वी सॊदी त होत तिथे काही शक्य नव्हते. इथे ज्या भागात बर्फ पडतो तिथे रहाणार्‍या लोकांना जेमेतेम ४-५ महिने बागेची मजा लुटता येते. पण पुरेपुर लुटता येते जणू वर्षाचा बहर ४ महिन्यात पूर्ण करायची त्यांना घाई होते. सुरूवातीला मला झाडांचे प्रकार माहित नव्हते. थंडीत सगळी झाडे मरून जातात व परत स्प्रिंग मध्ये त्यांच्यात चॆतन्य येते हे पाहून फारच मजा वाटायची. सुरूवातीला पेरिनिअल, ऍन्युअल हे झाडांचे प्रकार कळायचे नाहीत. इथले ससे खूप रोपे खातात. हळूहळू ससे तोंड न लावणारी झाडे कुठली हे पण कळ्ले. कमी उन्हात येणारी, जास्त उन्हात येणारी अशी वर्गवारी पण कळली.
इथले बागकाम खूप शिस्तबद्ध आहे. स्प्रिंगच्या आधी छोटया प्लास्टिक कुंड्यात माती व खत घालून रोपे तयार करतात. प्रत्येक कुंडीवर त्याचा प्रकार लिहिलेला असतो. कसे लावायचे, पाणी किती घालायचे एका छोट्या चिट्ठीवर सगळी माहिती असते.जमिनीवर माती घालून त्यावर काळे कापड घालतात (वीड येउ नये म्हणून,) हवे तिथे छेद देउन झाड लावायचे. पाणी त्यामानाने कमी घालायचे. किडे आले तर लगेच त्यावर ऒषधे तयार असतात. मे संपेपर्यंत सगळी झाडे स्थिरस्थावर होतात आणि पुढ्चे ४ महिने केवळ नेत्रोत्सव असतो. आपण जेवढे कष्ट बागेत घेतो त्यापेक्षा किती तरी पटीने त्याची फुलांकडून परतफेड होते. एका बी मधून पुढे छोटे रोप, झाड फुले एवढे सगळे मिळते. (आधी बीज एकले.....). खते, माती बदलणे हे अधून मधून करावे लागते.
क्लिष्ट असे हे पुस्तक असेल पण एकदा वाचायला लागल्यावर खूप इंटरेस्टिंग आहे. वेगळ्या विषयावरचे आहे. पुस्तक आवडायचे दुसरे कारण म्हणजे आम्ही सॊदी अरेबियात काही वर्षे वास्तव्य केल्याने यातील बरीच ठिकाणे माहितीची होती, पाहिलेली होती. सॊदी लोकांच्यात राहिल्याने त्यांचे थोडेतरी स्वभावविशेष कळले होते त्यामुळॆ पुस्तक वाचताना अजून मजा आली. तिसरी गोष्ट म्हणजे यात वर्णन केलेल्या बर्याच गोष्टींची ही पिढी साक्षीदार आहे. ओपेक, तेलाचे राजकारण, गल्फ वॉर या सगळ्याशी आपला डायरेक्ट संबंध नसला तरी आपण ते सर्व बघितले आहे
सॊदी अरेबिया चा तेलमंत्री झाकी यामानी याला केंद्र्स्थानी ठेवून तेलजगतातल्या सगळ्या गोष्टींचा आढावा छान घेतला आहे. हा ’मेन तेलिया’ या पुस्तकाचा हिरो म्हणता येईल, त्याच्या बरोबर इतर देशातल्या(तेल राष्ट्रातल्या) महत्वाच्या लोकांचीही छान माहिती दिली आहे. अमेरिकेची अरेरावी, त्याला प्रत्युत्तर देऊन यामानी ने केलेली देशाची भरभराट यात दाखवली आहे. सगळा तेलाच्या राजकारणाचा इतिहास आपल्यापुढे उभा केला आहे. ऒपेक ची स्थापना, तेलदर व त्याचे राजकारण, वेळोवेळी चाललेल्या लढाया, रशियाचा शिरकाव न होऊ देण्याचे अमेरिकेचे प्रयत्न, सगळ्या राष्ट्रांना एकत्र ठेवण्यासाठी केलेले प्रयत्न हे सगळे यात चांगले मांडले आहे.ऒपेक च्या सदस्यांच्या अपहरणाचा प्रसंग अतिशय नाट्यपूर्ण लिहिला आहे. यामानीला देशातील अडाणी लोक व परकिय चलाख लोक या दोघांशीही एकदम लढा द्यावा लागला. तो मुळात शिकलेला असल्याने दूरवरचे पाहू शकत होता. हे पुस्तक वाचल्यावर एक मात्र पटते, नुसता राजा चांगला असून भागत नाही , मंत्रीही चांगलेच निवडावे लागतात तरच देश पुढे जाऊ शकतो. किंग फॆजल ने सॊदी मध्ये सुधारणा करताना किती कष्ट घेतले ते छान सांगितले आहे. सतत मुल्ला मॊलवींचा विरोध. परत धर्माची आडकाठी होच सुधारणा करताना.
इतक्या गर्दीचे सिक्युरिटी चेकिंग, खाण्याची सोय, बसण्याची व्यवस्था यासाठी खूप प्लॅनिंग केले होते. सगळे कसे शिस्तीत चालले होते. सगळे दिलेल्या सूचना पाळत होते. धक्काबुक्की, पुढे घुसणे अजिबात नाही. भारतात कुणाला असे काही सांगितले, की लोकसंख्या हे कारण लगेच पुढे करतात. पण इथे तर ८५००० हून जास्त लोक होते. गाड्या पार्किंग मध्ये पण स्वयंसेवक जागा दाखवत होते(यातले बरेचसे सिनिअर सिटिझन होते) आणि लोक सांगितलेल्या जागी गाड्या पार्क करत होते एकही हॉर्न वाजला नाही आम्ही पार्किंग लॉट अधून बाहेर पडेस्तोवर. ग्रेट!!!!
हो आणि सकाळी चांगला धुवाधार पाऊस होता पण मंडळी पावसाची पर्वा न करता पॉंचोज (आपल्या इरल्याचे प्लॅस्टीक रूप) घालून बसली होती. सकाळी ६ ३० ते ९ पर्य़ंत प्रवेश होता. आम्ही ८ ३० ते ११ बसलो होतो पण वेळ चागला गेला. हळूहळू स्टेडियम भरले. पिवळे निळे (युनि कलर्स) रंग जास्त दिसत होते. लाईव्ह ऑरकेस्ट्रा चालू होता. सर्वात उंच बिल्डिंग वर सिक्युरिटीचे लोक उभे होते. बर्याच ठिकाणी कॅमेरे लावलेले होते. साध्या वेषातले ही बरेच पोलिस दिसत होते. १० २५ ला प्रेसिडेंट चे हेलिकॉप्टर आले आणि बरोबर ११ ला प्रोग्रॅम सुरू. १ मि इकडे नाही का तिकडे नाही. या सगळ्या शिस्तित मनात एकदा विचार आलाच की आता काही गडबड झाली तर. (टेररिस्टचे विचार काही अपली पाठ सोडत नाही) बाहेर थोडे प्रोटेस्ट करणारे लोकही होते.
